Kastracja samców jest często wykonywanym zabiegiem u psów. Oprócz ograniczenia reprodukcji, psy kastrowane są również ze względów zdrowotnych oraz w celu zmiany lub zahamowania tzw. niepożądanych zachowań. Bez względu na problematykę zachowania, czy jest to ciągnięcie na smyczy, zachowania agresywne, nadmierna szczekliwość, skakanie na ludzi, brak zainteresowania właścicielem itp., zawsze jako jedno z rozwiązań problemu pojawia się kastracja. Czy faktycznie jest to rozwiązanie skuteczne? A może ma jeszcze inne skutki, o których się nie mówi? Oprócz możliwego negatywnego wpływu na zdrowie, jak zwiększona podatność na nowotwory, mogą pojawić się zmiany w zachowaniu, jak nadmierna szczekliwość oraz lękliwość, co pokazuje badanie na temat wyżłów węgierskich Vizsla. Z etologicznej perspektywy, kastracja może mieć negatywny wpływ na społeczne zachowania psów. Odkąd prowadzę klasy komunikacji, spotykam wiele wykastrowanych samców, które mają małą pewność siebie w kontaktach z innymi psami, ludźmi czy otoczeniem. W trakcie warsztatów tym psom trudno jest znaleźć partnera do interakcji, ponieważ wiele suk na kastratów reaguje negatywnie, a samce często chcą na nich kopulować.
Pierwsze badania naukowe na temat wpływu kastracji na zachowania społeczne psów pojawiło się dopiero w 2010 roku, wcześniej naukowcy koncentrowali się na wpływie kastracji na zdrowie czworonogów.
Kastracja a zdrowie
Kastracja oznacza chirurgiczne usunięcie narządów rozrodczych, a w konsekwencji ograniczenie produkcji hormonów płciowych. Mimo tego, że kastracja jest często polecanym i wykonywanym zabiegiem, nie znane są jej całkowite skutki dla zwierzęcia. W ostatnich latach naukowcy koncentrowali się na długotrwałym wpływie kastracji na zdrowie psów. Jednym z często badanych zagadnień jest wpływ kastracji na rozwój różnych typów nowotworów. Z jednej strony panuje opinia, że kastracja suk zmniejsza u nich ryzyko wystąpienia guzów gruczołów mlekowych. Jednak niedawno ukazało się badanie przeprowadzone przez Beauvais i in., które pokazuje, że dowody przedstawione we wcześniejszych pracach są niewystarczające, by udowodnić, że kastracja faktycznie wpływa na ograniczenie rozwoju guzów gruczołów mlekowych. Z drugiej strony, pojawiają się badania, które pokazują wpływ kastracji na rozwój niektórych typów nowotworów. Teske i in. wykazali, że kastracja sprzyja rozwojowi raka prostaty u psów, natomiast Zink i in. odkryli, że u wykastrowanych wyżłów Vizsla bardziej prawdopodobny jest rozwój mięsaków naczyniowych, mastocytozy, chłoniaków i innych rodzajów nowotworów. Badanie golden retrieverów, oraz inne, w którym sprawdzono przyczynę śmierci 40,000 wykastrowanych i niewykastrowanych psów, mają podobne rezultaty, mianowicie psy kastrowane są bardziej narażone na różnego typu nowotwory. Oprócz nowotworów, badania wykazały, że kastracja jest też powiązana z występowaniem chorób autoimmunologicznych.
Kastracja a tzw. zachowania problemowe
Carina Kaufmann z Uniwersytetu w Osnabruck w Niemczech przeprowadziła badania porównawcze pomiędzy zachowaniem psów kastrowanych i niekastrowanych. W badaniu poddano analizie nagrania video psów z Niemiec i Szwajcarii oraz specjalnie do badania dostosowane ankiety wypełnione przez właścicieli. Dodatkowo przeanalizowano także kilkadziesiąt przypadków psów z zachowaniami problemowymi, których właściciele zgłosili się na konsultację behawioralną do poradni prowadzonej przez specjalistów przy Uniwersytecie w Osnabruck. Naukowcy chcieli się dowiedzieć, czy istnieją różnice w zachowaniu pomiędzy psami kastrowanymi i niekastrowanymi. A także zrozumieć wpływ kastracji na społeczne zachowania samców.
Badania pokazują, że kastrowane psy są bardziej pobudliwe i lękliwe niż psy niekastrowane. Przegląd rejestrów medycznych oraz kwestionariuszy dostępnych online wykazał, że wykastrowane psy częściej wykazują lęk separacyjny oraz strach przed burzą niż psy niekastrowane. Badania pokazują również, że kastracja jest powiązana ze zwiększonym ryzykiem występowania innych zachowań problemowych związanych z lękliwością i nadpobudliwością.
Jeśli chodzi o agresję, tutaj obiegowe opinie na temat kastracji najmocniej zderzają się z wynikami badań naukowych. Wśród właścicieli, szkoleniowców i behawiorystów istnieje popularne przekonanie, że kastracja skutkuje ograniczeniem agresywnych zachowań. Jednak badanie agresji u spanieli angielskich pokazało, że wykastrowane i niewykastrowane samce nie różniły się w możliwości wykazywania zachowań agresywnych w żadnej z 13-stu sytuacji testowych. Ponadto, suki wykastrowane przed wykazywaniem jakiejkolwiek agresji były bardziej skłonne do zachowań agresywnych w stosunku do dzieci, z którymi mieszkały, niż suki niewykastrowane. Podobne wyniki na temat zwiększonej agresywności kastrowanych psów znaleziono również w innych badaniach.
Panuje popularne przekonanie, że agresywne zachowania są związane z testosteronem, stąd u niekastrowanych psów występuje rywalizacja o sukę. Jednak agresja związana ze strachem jest kontrolowana przez inne hormony, takie jak np. kortyzol, tzw. hormon stresu, którego wydzielanie może być zahamowane przez testosteron. Tym samym, może wystąpić efekt nasilonego strachu i zachowań lękliwych, jeśli wskutek kastracji z organizmu zostanie usunięty antagonista w postaci testosteronu. Czyli pozbawienie psa testosteronu może spowodować wzrost poziomu kortyzolu, co z kolei wpłynie na większą lękliwość psa, a jeśli ma tendencję do zachowań agresywnych, ich intensywność oraz częstotliwość występowania również ulegnie nasileniu. Tak dzieje się z większością kastrowanych samców, które obserwuję na placu szkoleniowym.
Niektórzy właściciele obawiają się, że samiec w domu z góry oznacza niepożądane zachowania, którym można zapobiec przez wczesną kastrację. W badaniu o agresywnym zachowaniu okazało się, że psy wykastrowane przed osiągnięciem dojrzałości płciowej są tak samo agresywne, jak psy niekastrowane. Ponadto wcześnie wykastrowane samce częściej niż niekastrowane cierpią na dysplazję stawów biodrowych, co może być związane z rozwojem kości. Dodatkowo, ryzyko zerwania więzadła w stawie kolanowym jest dwa razy wyższe u wcześnie wykastrowanych psów.
Oprócz wielu aspektów behawioralnych, kastracja może też wpłynąć na psa na poziomie kognitywnym. To jest szczególnie zauważalne w starszym wieku, kiedy psy niekastrowane wykazują mniej dotkliwe oznaki upośledzenia poznawczego w porównaniu do kastrowanych samców. Jest to prawdopodobnie skutek testosteronu, który może powodować spowolnienie procesu rozwoju upośledzenia poznawczego. Nie wiadomo jeszcze czy i w jaki sposób kastracja wpływa na umiejętności poznawcze psa, jeśli zostaje wykastrowany w młodym wieku.
Kastracja a zachowania społeczne psów
Dotychczas niewiele wiadomo było o konsekwencjach kastracji na zachowania społeczne u psów. W badaniu Kaufmann znalezione zostały znaczące różnice pomiędzy kilkoma zachowaniami (molestowanie, obwąchiwanie okolic odbytu, lizanie genitaliów, obwąchiwanie genitaliów, pozycja T, pysk na oraz trącanie nosem), co wskazuje, że istnieją pewne zachowania, które występują z różną częstotliwością u kastrowanych i niekastrowanych samców. W szczególności te znaczne różnice pokazują, że psy kastrowane częściej doświadczają “obwąchiwania okolic odbytu” ze strony niekastrowanych samców. Psy, jak wiele innych ssaków, używają feromonów oraz innych zapachów w celu społecznego rozróżniania osobników. Obwąchiwanie okolic odbytu, głowy oraz bliskie podążanie za drugim psem określa się jako zapoznanie węchowe. U psowatych wyróżnia się trzy funkcje wydzieliny gruczołów odbytowych: z jednej strony, chodzi o atrakcyjność seksualną, z drugiej, jest związana z rozpoznawaniem danego osobnika i zarysowaniem terytorium. Przypisuje się jej również funkcję alarmującą.
Wykastrowane samce są częściej dręczone i obwąchiwane, a ich rejon genitaliów i pachwiny są częściej sprawdzane przez niewykastrowane samce, co wskazuje być może na zwiększoną atrakcyjność wykastrowanych samców w porównaniu do samców niewykastrowanych. Rejon genitaliów suk oraz ich odchody są intensywnie obwąchiwane i wylizywane w czasie cieczki. Zazwyczaj, kiedy zwierzęta są zrelaksowane, pozwalają sobie wzajemnie obwąchać ten rejon. Jednak na nagraniach z badania wykastrowane samce w takich sytuacjach nie wydawały się czuć komfortowo, co widać było na podstawie ich mowy ciała, która wskazywała na doświadczany przez zwierzęta stres. W przypadku pewnego siebie/ asertywnego zachowania, wykazano, że druga hipoteza (“Wykastrowane samce wykazują pewne siebie zachowanie rzadziej niż niewykastrowane”) także została potwierdzona, szczególnie jeśli chodzi o zachowania “pysk na” oraz “pozycja T”. Mimo że niektóre wykastrowane psy były starsze niż niewykastrowane, to właśnie te drugie wykazywały bardziej władcze zachowanie w stosunku do kastratów.
Pozycja T1 jest często stosowana przez samce, które podchodzą w ten sposób do suk w cieczce, wtedy jest to pozycja zalotów. W przypadku badania niewykastrowane psy częściej podchodziły do wykastrowanych samców, co pokazuje zwiększoną atrakcyjność kastratów. Obserwuję to również w czasie warsztatów, niewykastrowane psy często traktują kastratów jak suki w cieczce – obwąchują intensywnie, prezentują wachlarz zachowań związanych z zalotami, oraz chcą na nich kopulować. Pozycja T1 jest również związana z zachowaniem demonstracyjnym, w którym pewny siebie pies zajmuje pozycję poprzeczną w stosunku do drugiego psa, najczęściej w celu przemieszczenia go. I takie sytuacje pojawiają się często pomiędzy niewykastrowanymi psami a kastratami, przy czym kastrat z reguły ulega i schodzi z drogi niekastrowanemu samcowi.
Zachowanie “pysk na” może pojawić się w kontekście zachowań demonstracyjnych i jest związane również ze sposobem podejścia. Na podstawie nagrań video stwierdzono, że więcej psów niewykastrowanych kładło pysk na kastratach, i w rezultacie wykazało się bardziej pewnym siebie zachowaniem niż psy kastrowane. Testosteron jest związany z pewnością siebie – ważny element wyjaśniający być może niepewne zachowanie wykastrowanych psów to właśnie brak testosteronu.
Z badania wynika, że psy kastrowane wydają się mniej społecznie nastawione do innych psów i bardziej zaniepokojone. Kastraty wykazują więcej zachowań lękowych na spacerach niż psy niekastrowane. Są też bardziej od niekastrowanych agresywnie nastawione do innych samców. Ponadto w sytuacjach stresujących psy niekastrowane są bardziej zrelaksowane i stabilne emocjonalnie niż kastraty. Psy wykastrowane mają większą tendencję do natarczywych zachowań oraz agresywnych konfliktów.
Wyniki badania z Niemiec pokrywają się z badaniem z 2010 roku przeprowadzonym przez Farhoody i Zink, w którym przedstawiono, że psy kastrowane wykazują więcej zachowań agresywnych, lękowych i niepokoju niż psy niekastrowane, bez względu na to, w jakim wieku zostały wykastrowane.
Wyniki nie wskazują automatycznie, że wszystkie wykastrowane psy są częściej natarczywie traktowane niż psy niewykastrowane, jednak widoczna jest wyraźna tendencja, że psy wykastrowane różnią się w swoich zachowaniach społecznych od psów niewykastrowanych. Ponadto jest wielce prawdopodobne, że po kastracji psy staną się bardziej niepewne i lękliwe, na co wskazują również inne badania. Ten aspekt, jak również ogólny dobrostan zwierzęcia, zawsze powinien być brany pod uwagę zanim zostanie podjęta decyzja o kastracji.
Z badania należy wysnuć ważne wnioski dla obecnych i przyszłych właścicieli psów oraz lekarzy weterynarii, ze szczególnym odwołaniem się do faktu, że kastrowanie psów stało się częścią tzw. “odpowiedzialnego posiadania psa” w wielu krajach, a zgodnie z wynikami badania może wcale nie być tak odpowiedzialne, przynajmniej nie we wszystkich przypadkach.
Zrozumienie długoterminowych skutków kastracji na zachowanie psa jest kluczowe dla podjęcia decyzji czy poddać psa kastracji, szczególnie, że często nie jest to związane z zapobieganiem rozmnażania się, ale właśnie z chęcią zmiany zachowania psa. Na podstawie wyników badania jego autorzy odradzają właścicielom kastrację w celu poprawienia zachowania psa.
W żadnym wypadku kastracja nie może zastąpić właściwej edukacji właściciela oraz socjalizacji psa. Nie powinna być też postrzegana jako panaceum na wszystkie zachowania niepożądane. Skutki kastracji zależą od osobowości psa i nie wpływają na każdy wzorzec zachowania, ponieważ nie wszystkie zachowania są zależne od hormonów płciowych.
Koniec końców, decyzja o kastracji psa zawsze należy do jego właściciela, a ten powinien decydować roztropnie. Zdrowie i dobrostan psa zawsze powinny być priorytetem. Dlatego przy kastracji należy wziąć pod uwagę m.in. takie czynniki, jak wiek, w którym zwierzę będzie kastrowane, rasę psa oraz jego płeć, a decyzję o kastracji podejmować bardzo ostrożnie. Lekarze weterynarii powinni przedstawić właścicielom wszystkie alternatywy kastracji, np. wazektomię, w celu podjęcia najlepszej decyzji dla psa.
Na podstawie C. Kaufmann i in., The social behaviour of neutered male dogs compared to intact dogs (canis lupus familiaris), Uniwersytet w Osnabruck, 2016.
Bibliografia:
1. Diesel G, Brodbelt D, Laurence C. Survey of veterinary practice policies and opinions on neutering dogs. Vet Rec. 2010; 166(15): 455-458.
2. de la Riva GT, Hart BL, Farver TB, et al. Neutering dogs: Effects on joint disorders and cancers in golden retrievers. PloS One. 2013; 8(2): e55937.
3. Zink MC, Farhoody P, Elser SE Ruffini LD, Gibbons TA, Rieger RH. Evaluation of the risk and age of onset of cancer and behavioral disorders in gonadectomized Vizslas. J Am Vet Med Assoc. 2014; 244(3): 309-319.
4. Reichler IM. Gesundheitliche Vor-und Nachteile der Kastra- tion von Hündinnen und Rüden [In German]. Schweiz Arch Tier- heilk. 2010; 152(6): 267-272.
5. Niepel G. Kastration beim Hund [In German]. Stuttgart, Ger- many: Kosmos; 2007.
6. Beauvais W, Cardwell JM, Brodbelt DC. The effect of neuter- ing on the risk of mammary tumours in dogs–a systematic review. J Small Anim Pract. 2012; 53(6): 314- 322.
7. Teske E, Naan EC, Van Dijk EM, Van Garderen E, Schalken JA. Canine prostate carcinoma: Epidemiological evidence of an increased risk in castrated dogs. Mol Cell Endocrinol. 2002; 197(1): 251-255.
8. Hoffman JM Creevy KE, Promislow DEL. Reproductive ca- pability is associated with lifespan and cause of death in com- panion dogs. PLOS One. 2013; 8(4): e61082.
9. Witsberger TH, Villamil JA, Schultz LG, Hahn AW, Cook JL. Prevalence of and risk factors for hip dysplasia and cranial cru- ciate ligament deficiency in dogs. J Am Vet Med Assoc. 2008; 232(12): 1818-1824.
10. Hopkins SG, Schubert TA, Hart BL. Castration of adult male dogs: Effects on roaming, aggression, urine marking, and mounting. JAVMA. 1976; 168(12): 1108-1110. Web site. http:// europepmc.org/abstract/med/
11. Flannigan G, Dodman NH. Risk factors and behaviors as- sociated with separation anxiety in dogs. J Am Vet Med Assoc. 2001; 219(4): 460-466.
12. Hart BL, Hart LA, Thigpen AP, Willits NH. Long-term health effects of neutering dogs: Comparison of labrador retriev- ers with golden retrievers. PLOS One. 2014; 9(6): e102241.
13. Overall KL. Bitches and the neutering myth: Sticking to the science. Vet J. 2007; 173(1): 9-11.
14. Hart BL. Effect of gonadectomy on subsequent development of age-related cognitive impairment in dogs. J Am Vet Med As- soc. 2001; 219(1): 51-56.
15. Gansloßer U, Strodtbeck S. Kastration aus verhaltensbiolo- gischer Sicht [In German]. Sitz Platz Fuss. 2011; 2: 52-65.
16. Rob. Neutering and Behavior. Angry vet. 2013. Web site. http://www.angryvet.com/
17. Goodman M, Klinghammer E. An Ethogram of the Wolf (Ca- nis lupus). Battle ground, Indiana, USA: 2002.
18. Feddersen-Petersen DU. Ausdrucksverhalten beim Hund [In German]. Kosmos, Stuttgart. 2008
19. Bielsky IF, Young LJ. Oxytocin, vasopressin and social recognition in mammals. Peptides. 2004; 25: 1565-1574.
20. Raymer J, Wiesler D, Novotny M, Asa C, Seal US, Mech LD. Chemical investigations of wolf (Canis lupus). Anal-Sac se- cretion in relation to breeding season. J Chem Ecol. 1985; 11(5): 593-608.
21. Lisberg AE, Snowdon CT. Effects of sex, social status, and gonadectomy on countermarking by domestic dogs, Canis fa- miliaris. Animal Behavior. 2011; 81: 757-764.
22. Farhoody P, Zink C. Behavioral and Physical Effects of Spaying and Neutering Domestic Dogs (Canis familiaris). Mas- ter Thesis, Hunter College. 2010.